Gmina Osiek Jasielski

Z KART HISTORII OSIEKA JASIELSKIEGO

            Osiek Jasielski  sięga swoimi początkami przełomu stuleci XIII i XIV. Pierwotnie Osiek był osadą rycerską. W roku 1365  król Kazimierz  Wielki nadał miejscowości magdeburskie prawa miejskie. Jako miasto królewskie Osiek  otrzymał przywileje handlowe  i celne. Powstał tu także zamek obronny, którego ślady znajdują się w południowej części miejscowości. Nazywany został ,,kocim'' zamkiem, co wskazywałoby , ze ruiny zamku mogły być wykorzystane czasowo na obozowisko przybyłych z południa uchodźców religijnych. Zamek osiecki był jednym z szeregu zamków broniących południowej granicy Polski. Dzierżawcami starostwa osieckiego byli Stadniccy. W wiekach XV i XVI rozwijał się tu prężnie handel, szczególnie końmi i bydłem. Funkcje te osada przestała pełnić jednak jeszcze w XVII. Razem z tym odnotowano stopniowy upadek i utratę znaczenia Osieka. Po pierwszym rozbiorze Polski miasteczko zostało sprzedane przez zaborcę Ignacemu Giedroyciowi. W roku 1777 właścicielami miasteczka zostali Braniccy. Kolejnymi dziedzicami  w wieku XIX byli m. in.:  Grabińscy, Gawrońscy, Sanguszkowie, Gaszyńscy i Janiszewscy. Osiek leżał przy trakcie handlowym wiodącym  z Węgier do północnej Polski. Ta lokalizacja wpłynęła w znacznym stopniu na rozwój miejscowości. Od początku Osiek był zaliczany do kasztelani bieckiej, a później  starostwa bieckiego w ziemi krakowskiej. Początkowo miasto było siedzibą starostwa niegrodowego, do którego należały też  wsie: Brzezowa,  Desznica, Jaworze, Mytarz, Skalnik i Świerchowa. W okresie zaborowym Osiek wszedł  w roku 1782 w skład cyrkułu  dukielskiego, przeniesionego 8 lat później do Jasła. Od roku 1867 Osiek jako gmina należał do powiatu jasielskiego. Osiek rozsławiły jarmarki. Z biegiem czasu Osiek wyrósł na ważne centrum handlu  zwierzętami. Targi i  jarmarki straciły swoje znaczenie na początku XX wieku. Związane to było m.in. z oddaleniem  Osieka od linii kolei podkarpackiej, przebiegającej przez region jasielski. Drugą przyczyną były rosnące aspiracje  niedalekiego Nowego Żmigrodu, który chciał odgrywać dominującą rolę ośrodka handlowego  w regionie. Jako trzeci powód tego stanu  rzeczy wskazuje się eksterminację podczas II wojny światowej ludności żydowskiej, która w okresie międzywojennym zmonopolizowała handel zwierzętami hodowlanymi w Osieku. Przez pierwsze wieki Osiek pozostawał miejscowością zasadniczo jednolitą narodowościowo i wyznaniowo. Dopiero w końcu XVIII wieku zaznaczyła się tu obecność ludności żydowskiej, choć pierwsi Żydzi   osiedlili się zapewne jeszcze  w XVI stuleciu. Z biegiem czasu ich liczba  systematyczne rosła, sięgając ostatecznie 31% ogółu mieszkańców  Osieka. W 1785 roku mieszkało tu 9 Żydów, a  w 1824 roku - 31. W roku 1880 miasteczko zasiedlało 242 Żydów, w roku 1900 -257, a w latach 1907-1908 już 345. Od początku okresu międzywojennego zaznaczył się  powolny odpływ ludności wyznania mojżeszowego, będący m. in. wynikiem emigracji. Żydzi zajmowali się głównie  handlem, ewentualnie usługami. W roku 1882 gmina wykupiła jeden z drewnianych domów na potrzeby nowej szkoły. U schyłku tegoż stulecia zainicjowano  wzniesienie murowanego budynku szkolnego, co sfinalizowano  w roku 1904. Pierwszym nauczycielem szkoły ludowej był Michał Luśnicki. Jego następcą w latach 1883-1890 był Andrzej Stopinski. Po nim przez wiele lat szkołą  kierował  Wojciech Reyman. Upowszechnieniem oświaty na progu XX wieku  zajęło się tez kilka instytucji: czytelnia ludowa, kółko teatralne oraz Towarzystwo Oświaty Ludowej założone w roku 1904 i liczące 35 członków. W roku 1908 Osiek miał 982 mieszkańców w tym 25 na obszarze dworskim. Osiek doświadczały rożne tragedie i kryzysy, które dotykały miejscową społeczność.  W połowie XVI wieku dzierżawcy miasteczka - zwłaszcza Stadniccy ze Żmigrodu  – próbowali uczynić z Osieczan chłopów i nałożyć na ich ciężary pańszczyźniane. Niewiele pomogły tu odwołania mieszczan, a nawet korzystne dla nich mandaty wydane przez władzę królewską. Ta wewnętrzna walka o status prawny, społeczny i majątkowy mieszkańców Osieka trwała aż do połowy XVII stulecia. Duże zniszczenie  miasteczka przyniosły lata potopu szwedzkiego. Grabieże wojsk wpłynęły  na upadek rzemiosła  i handlu, likwidowanie gospodarstw rolnych i opuszczanie domostw przez mieszkańców. W czasie I wojny światowej kilkakrotnie miały miejsce grabieże dokonywane na miejscowej ludności przez stacjonujące tu wojska rosyjskie. Odnotowano napady i plądrowanie sklepów żydowskich; nie oszczędzano też  miejscowego dworu.                W Polsce niepodległej Osiek utracił rangę miasta i już nie odzyskał w późniejszym czasie. Na przestrzeni  wieków Osiek był doświadczony również przez rożne klęski żywiołowe. Wiosną 1845 roku zasiewy zniszczył wylew Wisłoki, a towarzyszyła  temu  zaraza ziemniaczana i pomór bydła. W roku 1831 wystąpiła cholera.  Zmarło na nią wówczas 37 osób. W roku 1847 odnotowano słabe urodzaje połączone z chorobami epidemicznymi. Wotum dziękczynnym za ustanie zarazy było wzniesienie zachowanej po dziś dzień kaplicy św. Rozalii.  

                                                                                                 Informacja  pochodzi z książki    Ks. Sławomira Zycha i Bartosza Walickiego ,,Osiek Jasielski – przewodnik po kościelnych i emigracyjnych dziejach miejscowości.'' 2013 rok.      

                              ZWRACAMY SIE DO WSZYSTKICH MIESZKAŃCÓW  GMINY  O POMOC  W ARCHIWIZACJI HISTORII BYŁEGO MIASTECZKA. UDOSTEPNIANIE MATERIAŁÓW, INFORAMCJI ORAZ ZDJĘĆ. WSZELKIE INFORMACJE PROSIMY PRZESYŁAĆ NA ADRES REDAKCJI LUB OSOBIŚCIE DO PUNKTU INFORMACJI TURYSTYCZNEJ.    

Rodzina ostatnich właścicieli ziemskich w Osieku: siedzą za stołem: Wojciech Janiszewski i jego żona Klotylda z Maniewskich, stoją ich synowie: z lewej Stefan, z prawej Tadeusz. Siedzą:po lewej stronie stołu Jan i po prawej Kazimierz. Zdjęcie z 1912 r., przechowywane w zbiorach prywatnych.